Aangezien psychosen slechts een symptoom of syndroom van een ziekte zijn en daarom niet als een onafhankelijke ziekte kunnen worden gecodificeerd, moet in het geval van een psychose een onderliggende ziekte worden gediagnosticeerd. Deze ziekten zijn grofweg in te delen in organische (somatische) en niet-organische (psychiatrische) ziekten.

Organische psychosen

Organische psychosen komen voor bij aantoonbare organische ziekten. Hiervoor kunnen verschillende ziekten worden overwogen:

• degeneratieve hersenziekten (dementie van het Alzheimer- of Lewy-lichaamstype, vasculaire dementie),
• Hersenletsel (traumatisch hersenletsel),
• focale processen (epilepsie [met name temporale kwabepilepsie], beroerte),
• kwaadaardige neoplasmata (tumoren zowel primair in de hersenen als als metastasen),
• Infecties (meningitis, neurolues),
• Auto-immuunziekten (anti-NMDA-receptor encefalitis, thyroïditis van Hashimoto, lupus erythematosus, multiple sclerose, vasculitis),
• endocriene ziekten (hypo- en hyperthyreoïdie, hypo- en hyperparathyreoïdie),
• aangeboren of verworven stofwisselingsstoornissen (leukodystrofie, lysosomale stapelingsziekten, mucopolysaccharidosen, porfyrie),
• andere stofwisselingsstoornissen (hypo- en hypernatriëmie, hypoglykemie),
• Medicijn- of medicijnvergiftiging, ontwenning van medicijnen,
• Parasieten (neurocysticercosis),
• Speciale vormen zoals postpartum psychose.

Organische psychosen Bij organische psychosen kunnen, in tegenstelling tot andere psychosen, organische oorzaken met zekerheid worden geïdentificeerd. Deze psychosen ontstaan:

• gebaseerd op een ziekte van het centrale zenuwstelsel (bijv. in het geval van degeneratieve processen zoals dementie, kwaadaardige neoplasmata of andere lichamelijke ziekten zoals bloedsomloop en stofwisselingsstoornissen)
• als gevolg van externe schade (bijv.traumatisch hersenletsel)
• van sommige medicijnen, medicijnen of andere stoffen die de hersenfunctie aantasten
• in verband met chirurgische ingrepen als een tijdelijk passagesyndroom

Symptomen

Wanen, hallucinaties (vaak optisch van enkele lichtflitsen tot het bedriegen van objecten en filmachtige scènes).

Behandeling

Organische psychose wordt zoveel mogelijk behandeld door de onderliggende ziekte te behandelen, bijvoorbeeld door medicatie of medicijnen die psychose veroorzaken achterwege te laten, anders met neuroleptica.

Anorganische psychosen

Ziekten met niet-organische (vergelijkbare namen ook endogene of functionele) psychosen zijn onder meer:

• Schizofrenie of ziekten van het schizofrene type,
• Aanhoudende waanstoornis (sen: waanstoornis),
• Acute of tijdelijke psychotische stoornissen (nl: kortdurende psychotische stoornis),
• Geïnduceerde waanstoornis,
• Schizo-affectieve stoornis,
• affectieve psychose (dit omvat sommige vormen van bipolaire stoornis of ernstige depressie).